Tehlikeli Bölgelerle İlgili Genel Bilgiler Ex-Proof Panoların Seçimi

Teknik bilgiler

Tehlikeli Bölgelerle İlgili Genel Bilgiler

Tehlikeli Bölgeler potansiyel olarak bir patlama tehlikesinin bulunduğu bölgelerdir. Bu, alevlenebilir maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması sonucunda gaz buharı, duman, toz veya lifler gibi hava ile birleşerek potansiyel olarak patlayıcı karışımların oluşabileceği bir atmosferdir.

Tehlikeli bölgelerde ekipmanların (bu ekipmanlara panolar da dahildir) çalıştırılması, ister zorunlu olsun, ister olmasın, genel olarak üçüncü bir tarafın belgelendirmesini gerektiren ekipmanlarla birlikte yüksek seviyede düzenlenmiştir. Ekipman seçiminde, ekipmanın kullanılacağı ülkenin mevzuatı, üçüncü taraftan alınan belgenin bu ülkede kabul edilip edilmeyeceğini dikkate almak gerekir.

Tehlikeli bölgede kullanılacak ekipmanı (panolar da dahil olmak üzere) seçmeden önce, gaz gruplaması, bölge sınıflandırması ve sıcaklık sınıflandırması ile ilgili değerlendirmelerin yapılması gerekir.

Gaz Gruplaması

Avrupa’da tehlikeler aşağıdaki şekilde sınıflandırılır ve gruplanır:

    Grup I – Sadece madenlerde bulunanlar (yer altı grizu metanı)
    Grup II – Yüzey endüstrisinde ve “off-shore” tesislerde bulunanlar.
  • IIA - Tipik bütan
  • IIB - Tipik formaldehit
  • IIC - Tipik hidrojen ve asetilen

 Bölge Sınıflandırması

Tehlikeli maddeleri tespit ettikten sonra, patlama riski ihtimalinin de göz önünde bulundurulması gerekir. Bu, uluslar arası ve Avrupa standartlarındaki bölgelendirme metoduyla aşağıdaki şekilde basitleştirilmiştir:

    Zone 0 – Tehlike devamlı veya uzun süreli olarak mevcuttur
    Zone 1 – Tehlikenin oluşma ihtimali vardır
    Zone 2 – Tehlikenin bulunma ihtimali yoktur veya örneğin hatalı durumlarda kısa süreli olarak vardır.

Sıcaklık Sınıflandırması

Cihazın sıcak yüzeyler açısından tehlikeli bir bölgedeki kullanıma uygunluğunu tespit etmek için cihaza, EN 50014 veya IEC 60079-0’daki belli şartlar altında azami yüzey sıcaklığına karşılık gelen bir sıcaklık oranı (T-rating) verilir. Sıcaklık oranı veya sıcaklık sınıfı (T-class) daha sonra Kendiliğinden Tutuşma Sıcaklığı veya sıcak yüzeylerden Anında Tutuşma ile kolayca kıyaslanabilir. Örneğin, T6=85C’tir ve bu cihazın en ağır şartlar altında kullanılırken erişebileceği en yüksek sıcaklıktır.

Koruma Konsepti

Belli bir uygulamaya uygulanabilecek çeşitli tehlikeli bölge korunma konseptleri bulunmaktadır. “Pano Spesifikasyon” tablosu her bir konseptin uygunluğunu ve uygulanılabilecek olan panonun türünü göstermektedir.

Avrupa Yönetmelikleri

Avrupa Ekonomik Bölgesinde (EEA*) uygulanan yönetmelikler direktifler şeklindedir. Bunlar doğrudan uygulanmazlar ama her ülkede milli yönetmelikler aracılığıyla uygulamaya konulurlar.

Tehlikeli bölgelerdeki elektrikli ekipman için halen yürürlükte olan direktifler:

    76/117/EEC (en son olarak yapılan 97/53/EC sayılı değişiklikle) ve 79/196/EEC (yine en son olarak yapılan 97/53/EC sayılı değişiklikle): Sonraki “Belli Koruma Türleri Kullanan Ekipman” ile ilgili olmak üzere, Potansiyel Olarak Patlayıcı Atmosferlerde Kullanılan Elektrikli Ekipman
    82/130/EEC (en son olarak yapılan 98/65/EC sayılı değişiklik): Grizu Şüphesi Olan Madenlerde Bulunan Potansiyel Olarak Patlayıcı Atmosferlerde Kullanılan Elektrikli Ekipman

Bu ‘eski yaklaşımdaki’ direktifler 30 Haziran 2003 tarihine kadar yürürlükte kalacak ve özel teknik standartlara (EN 50014 serisi) ile bunların konularına ve bunlarda yapılan değişikliklere atıfta bulunurlar. Bunlar, ürünün belgelendirme etiketi üzerinde bulunması gereken özel bilgileri gerektirirler, örneğin:

EEx…de…II…C…T

  • EEx= Ekipman CENELEC (Avrupa Standartları EN 50014) tarafından standartlaştırılan koruma türlerine uygundur.
  • de= Kullanılan koruma türü
      d = Aleve karşı dayanıklı kutu
      e = Artırılmış emniyet
  • II = Gaz gruplaması:
      II = Bir “Off-shore” yüzey sanayisi
  • C = Gaz alt grubu, en kritik kategori, hidrojen, asetilen ve karbon disülfit dahil
  • T6 = Sıcaklık sınıflandırması
      T6 = Azami 85 C

1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren bir ‘yeni yaklaşım’ direktifi zorunlu hale gelecek fakat bu 1 Mart 1996 tarihli ‘eski yaklaşımdaki’ direktiflerin bir alternatifi olarak kullanılmak için bulunacaktır. ATEX Direktifi denilen 94/9/EEC, hem maden hem de diğer sanayileri kapsamakta ve Avrupa’da ilk defa tozlardan doğan mekanik tehlikeleri ve potansiyel olarak patlayıcı atmosferler için gerekli olan şartları sunmaktadır. Direktif, panolar ve koruyucu sistemler de dahil olmak üzere, tehlikeli bölgelerde kullanılacak olan ekipman tarafından karşılanması gereken emniyet şartlarını içermektedir. Avrupa Uyum standartları (EN’ler) bundan sonra direktifin gerekli şartlarına uygunluğu göstermek için kullanılabilir.

ATEX Direktifi aşağıdaki değişiklikleri getirmektedir:

    I. Grup Cihaz (madenler)
    MI ve M2 Kategorisindeki Ekipman
    II. Grup Cihaz (diğer sanayilerde kullanılan cihazlar)
    1, 2 ve 3. Kategorideki Ekipman

* EEA Avrupa Birliğinin (AB) 15 ülkesini, İzlanda’yı, Liechtenstein’ı ve Norveç’i kapsamaktadır. İsviçre EEA’nın bir parçası değildir fakat Avrupa Standartları Teşkilatına üyeliğinden dolayı aynı teknik standartları kullanır.

Bu Direktif çerçevesinde cihaz aşağıdaki şekilde işaretlenir:

CE…Ex…II…2…G ve D

  • CE = Belli bir formatta olması gereken CE işareti
  • Ex = Cihazın potansiyel olarak patlayıcı atmosferlerde kullanılması, yine belli bir formatta.
  • II = Cihaz gruplaması:
      II = Yüzey sanayisi
  • 2 = Ekipman kategorisi
  • G = Gaz
  • D = Toz

İngiltere’de ATEX Direktifi 11996 tarihli ve 192 sayılı Potansiyel Olarak Patlayıcı Atmosferlerde Kullanılan Ekipman ve Koruyucu Sistemler hakkındaki Yasal Belge ile uygulanır. Kuzey İrlanda’nın kendine ait yönetmelikleri bulunmaktadır fakat her ikisi de uygunluğu göstermenin bir şekli olarak BS EN’leri ve İngiltere’nin Uyum Standartlarını kullanacaktır.

Hem ‘eski yaklaşım’ hem de ‘yeni yaklaşım’ Direktifleri ‘Epsilon x’ sembolüyle işaretlenen özel bir patlayıcı koruma işaretinin kullanımını gerektirir. CE işareti, ilgili diğer ‘yeni yaklaşım’ Direktifleriyle uygunluk anlamına da gelebileceği için ATEX Direktifine uygunluğun bir göstergesi olarak kullanılmayabilir.

Koruma Konsepti Kod Ortamın özellikleri Bölge Uygunluğu 　　 Pano Tipi 　　
IP Koruma Sınıfı Etki Direnci Malzeme Sınırlamaları Özel Şartların Örnekleri Uygulama
Tahrik edici değil EX N
Exn		 Normal kullanımda parlayıcı değil Zone 2 IP54 (asg.) 7 Nm 　 Taşınabilir cihaz 1 m düşme testi Aydınlatma cihazları, motor bağlantı kutuları
Artırılmış emniyet EEx e Parlayıcı ve tahrik edici değil Zone 1 & 2 IP54 (asg.) 7 Nm 　 　 Aydınlatma cihazları, motor bağlantı kutuları
Kendinden emniyetli EEx i Elektrik enerjisi bir patlamaya sebep olabilecek seviyenin altında sınırlı Zone ia'0, 1, 2
Zone ib' Bölgesi 1, 2		 IP54 (asg.) Yok 　 　 Enstrümantasyon, kontrol, düşük güçte cihazlar
Sıkıştırılmış EEx p Basınçla sıkıştırma harici gazların girişini engeller güç açılmadan önce panonun içinin temizlenmesi şarttır. Zone 1 & 2 IP40 7 Nm Normal metal (sac) pano Asgari 200 Pa ile işletme basıncının azami 1,5 katına dayanabilmelidir Kontrol panelleri, motorlar, bilgisayarlar ve enstrümanlar
Aleve karşı dayanıklı EEx d Ortamda patlama olasılığı çok yüksek Zone 1 & 2 IP54 önerilir 7 Nm Genellikle dökme alaşımlar / demir Flanş noktalarında özel alev yolları düşünülmelidir Motorlar, bağlantı kutuları, aydınlatıcılar ve kontrol cihazları
Yağ daldırma EEx o Tahrik edici cihazların yağa daldırılması. BSEN 50015 parlayıcı cihazlara izin vermez Zone 1 & 2
(aşağıdaki 1. nota bakınız) 		Yalıtımlı ve açık rezervuar panolarına izin verilir 7 Nm Normal metal (sac) pano 1 dakika için 0.5 bar basınç testinden sonra IP23'e kadar basınç kabartma değeri gerektirir Ağır akım cihazı, transformatörler ve enstrümantasyon
Kum/Toz EEx q Kıvılcımların veya sıcak yüzeylerin sebep olacağı patlamaları kaplayan kumlu/tozlu söndürücü cihazlar Zone 1 & 2
(aşağıdaki 1. nota bakınız) 		Fabrika yalıtımlı 7 Nm Normal metal (sac) pano 　 Elektronik montajlar, güç kaynakları
Kapsülleme EEx m Yalıtım malzemesinin içerisindeki kapsülleme cihazları Zone 1 & 2 Yok 2 Nm 　 Plastik panolar asgari 1 mm duvar kalınlığına sahip olmalıdır Elektronik komponentler
Koruma Konsepti Kod Ortamın özellikleri Bölge Uygunluğu 　 　 Pano Tipi 　 　
IP Koruma Sınıfı Etki Direnci Malzeme Sınırlamaları Özel Şartların Örnekleri Uygulama
Tahrik edici değil EX N
Exn		 Normal kullanımda parlayıcı değil Zone 2 IP54 (asg.) 7 Nm 　 Taşınabilir cihaz 1 m düşme testi Aydınlatma cihazları, motor bağlantı kutuları
Artırılmış emniyet EEx e Parlayıcı ve tahrik edici değil Zone 1 & 2 IP54 (asg.) 7 Nm 　 　 Aydınlatma cihazları, motor bağlantı kutuları
Kendinden emniyetli EEx i Elektrik enerjisi bir patlamaya sebep olabilecek seviyenin altında sınırlı Zone ‘İa' 0, 1, 2
Zone 'ib' Bölgesi 1, 2 0, 1, 2Zone '' Bölgesi 1, 2		 IP54 (asg.) Yok 　 　 Enstrümantasyon, kontrol, düşük güçte cihazlar
Sıkıştırılmış EEx p Basınçla sıkıştırma harici gazların girişini engeller güç açılmadan önce panonun içinin temizlenmesi şarttır. Zone 1 & 2 IP40 7 Nm Normal metal (sac) pano Asgari 200 Pa ile işletme basıncının azami 1,5 katına dayanabilmelidir Kontrol panelleri, motorlar, bilgisayarlar ve enstrümanlar
Aleve karşı dayanıklı EEx d Ortamda patlama olasılığı çok yüksek Zone 1 & 2 IP54 önerilir 7 Nm Genellikle dökme alaşımlar / demir Flanş noktalarında özel alev yolları düşünülmelidir Motorlar, bağlantı kutuları, aydınlatıcılar ve kontrol cihazları
Yağ daldırma EEx o Tahrik edici cihazların yağa daldırılması. BSEN 50015 parlayıcı cihazlara izin vermez Zone 1 & 2
(aşağıdaki 1. nota bakınız) 		Yalıtımlı ve açık rezervuar panolarına izin verilir 7 Nm Normal metal (sac) pano 1 dakika için 0.5 bar basınç testinden sonra IP23'e kadar basınç kabartma değeri gerektirir Ağır akım cihazı, transformatörler ve enstrümantasyon
Kum/Toz EEx q Kıvılcımların veya sıcak yüzeylerin sebep olacağı patlamaları kaplayan kumlu/tozlu söndürücü cihazlar Zone 1 & 2
(aşağıdaki 1. nota bakınız) 		Fabrika yalıtımlı 7 Nm Normal metal (sac) pano 　 Elektronik montajlar, güç kaynakları
Kapsülleme EEx m Yalıtım malzemesinin içerisindeki kapsülleme cihazları Zone 1 & 2 Yok 2 Nm 　 Plastik panolar asgari 1 mm duvar kalınlığına sahip olmalıdır Elektronik komponentler